Boekrecensie: Buma/Stemra, sedert 1913. Een
geschiedenis
Voor hen die de berichtgeving over radio en televisie heel intensief
volgen, is de �Buma/Stemra� zondermeer bekend. Recentelijk nog in een
interview werd een producer uit de beginjaren van Hilversum 3 afgebeeld,
waarin deze werd beschreven niet meer te zijn als iemand die de lijstjes
voor de
Buma
diende te schrijven. Met andere woorden hij diende de lijst van de
gedraaide muziek van het programma in te vullen. Immers voor de
gedraaide muziek diende geld te worden afgedragen aan de Buma/Stemra. De
organisatie is de wettelijke behartiger van alle belangen van zowel de
Nederlandse als buitenlandse muziekauteurs en �uitgevers. De organisatie
die dus verantwoordelijk is voor het incasseren van de te betalen
vergoedingen en daarnaast het uitkeren van vergoedingen aan de
rechthebbenden. Kortweg gezegd is de organisatie de grote beschermer van
het (nationaal en internationaal) muziekproduct te noemen. En dan hebben
we het natuurlijk niet alleen over de muziek die via de radio wordt
gedraaid.
Al bij het 25 jarig bestaan, in 1938, werd er al eens geopperd de
geschiedenis van de organisatie in een overzichtelijk boekwerk neer te
zetten. Het kwam er steeds niet van en pas in de begin jaren negentig
van de vorige eeuw werd het idee weer opgepakt. Voordat er maar ook ��n
woord op papier werd gezet voor het schrijven van het boek �Buma/Stemra,
sedert 1913. Een geschiedenis�, diende er vele jaren intensief
archiefwerk vooraf gedaan te worden. In het begin van deze nieuwe eeuw
kon uiteindelijk een aanvang worden gemaakt, door Cor Witbraad, met het
schrijven van dit zeer lijvige, 608 pagina�s dikke boek. Witbraad heeft
sinds de jaren zestig in diverse functies gewerkt bij de onderneming, in
laatste instantie als directeur cultuur/sociaal.
De laatste zeven jaar heeft Cor Witbraad intensief aan het boek gewerkt,
waarbij het geworden is tot een historisch document dat � ondanks de
lijvigheid � zeer goed is te lezen. Gekozen is voor een onderverdeling
in tien thema�s, waarbij binnen de thema�s telkens diverse hoofdstukken
de segmenten van de thema�s verder verduidelijken. Gekozen is hierbij
voor korte duidelijk verklarende hoofdstukken, waardoor het ook voor
niet historici zeker een goed te lezen boek is geworden.
Bij het schrijven van deze recensie heb ik me vooral gericht op de
periode rond het 60 jarige bestaan van de Buma/Stemra, in december 1973.
Met in gedachten de opdracht, die de toenmalige directeur van Radio
Noordzee Internationaal � John de Mol sr., aan zijn presentatieteam gaf
om speciaal jubileumprogramma te maken rond de jubilerende organisatie.
In het kader van het jubileum kwam er een LP op de markt �Met
zevenmijlslaarzen door 60 jaar Nederlandse lichte muziek� , een product
dat heden ten dage nog een collectors item is. Alle � zeer divers -
activiteiten die destijds in 1973 door de Buma/Stemra zijn opgezet met
als doel de organisatie meer naar het volk toe te brengen, komen in een
tussenhoofdstuk aan bod. En, zo meldt de publicatie, de diverse
omroeporganisaties, inclusief de zeezenders, besteedden aandacht in hun
programma�s aan de festiviteiten van de jubilaris.
Het was ook de tijd dat, eerst op kleine schaal en daarna veel opener en
op grote schaal, de zogenaamde �witte lp�s� op de
markt
werden gebracht, waarbij de Buma/Stemra werd ontweken door geen rechten
af te dragen. Ikzelf kocht mijn eerste � en zo ver ik weet ook laatste �
witte LP (s) nadat ik met vreugde had vernomen dat het door mij bezochte
Popfestival in Kralingen (Rotterdam) op een 3 LP-set was uitgebracht.
Het vinyl was gewoon zwart van kleur met groene label stickers en werd
in ��n van de platenzaken in Groningen �van onder de tafel� verkocht.
Zoals nu uit het boek van Cor Witbraad blijkt is het juist deze LP-set
die de Stemra en de platenindustrie tot actie deed overgaan. Immers er
waren, niet offici�le cijfers, die aangaven dat van deze set 15.000 tot
20.000 exemplaren waren verkocht. Er volgden inbeslagnames op grote
schaal, maar vervolgingen bleven uit, die werden zogenaamd opgeschort.
Zeer uitgebreid wordt beschreven hoe deze vorm van piraterij destijds
werd onderzocht en aangepakt, van productieplek via distributie tot en
met de koper van de witte LP. Een naam verkregen omdat de allereerste
illegale LP inderdaad een wit label had. De strijd tegen de piraterij
had een aanvang genomen, een strijd die tot op de dag van vandaag wordt
gestreden en in het verhaal �Buma/Stemra, sedert 1913. Een geschiedenis�
uitstekend uit de verf komt.
Ook kwam, bij het lezen van het eerste persbericht inzake deze
publicatie, de vraag op in hoeverre de betaling van de rechten door de
organisaties achter de zeezenders gedurende de legale periode, dus voor
de invoering van de anti zeezenderwet in september 1974, is geweest.
Welke van de organisaties achter de zeezenders hadden wel de rechten
betaald en wat was er nu waar van de diverse publicaties in de dagbladen
destijds inzake het niet nakomen van betalingen? Zou er ook iets terug
te vinden zijn van de rechtszaak tegen Radio Caroline in Amsterdam, een
zitting in oktober 1973? Hier volgde voor me een korte teleurstelling,
gezien er slechts in ��n zin in een subhoofdstuk �Buma/Stemra en het
geweten van de hitparade�, gewag wordt gemaakt dat er altijd een
uitstekende verhouding was tussen de Buma/Stemra en Radio Veronica. Met
andere woorden de leiding van Radio Veronica had destijds voor de juiste
beslissing gekozen en betaald voor de te draaien muziek. Over de
rechtszaak tegen de personen betrokken bij de Carolineorganisatie is
echter in de publicatie niets terug te vinden. Het lijkt erop dat bij de
beschouwing van de Nederlandse radiogeschiedenis ook deze keer weer de
zeezenders in de kou zijn blijven staan, daar waar wel degelijk
antwoorden konden worden gegeven op bepaalde vragen.
Voornoemd sub hoofdstuk over het geweten van de hitparade geeft trouwens
een zeer duidelijk beeld over het ontstaan en de invoering van de
Nationale Hitparade en de betrokkenheid van de rechtenorganisatie, die
later weer zou worden afgezwakt mede onder druk van verschillende
omroepen. Er zijn zeker meer hoofdstukken, die directe herinneringen
oproepen. Ondermeer die waarin aandacht wordt besteed aan de niet
gewenste banden die bepaalde programmamakers binnen de publieke omroepen
zouden hebben gehad met de muziekindustrie. In de periode 1972 tot en
met 1978 is er in tal van publicaties aandacht aan dit onderwerp besteed,
waarbij achteraf blijkt dat het destijds aan informatie gebrachte, meer
van horen zeggen was en tevens erg was opgeblazen.
Na het lezen van een tiental sub hoofdstukken voel ik me, ondanks het
gemis van de antwoorden op de eerder gememoreerde vragen, een stuk
rijker. Ik denk dan ook dat het dikke, en dus zware, boek zeker nog vaak
op de leestafel zal komen te liggen.
Cor Witbraad, Buma/Stemra, sedert 1913. Een geschiedenis,
Uitgeversmaatschappij Walburg Pers, Zutpen 2007.
ge�llustreerd in kleur en zwart-wit, genaaid gebonden, ISBN
978.90.5730.457.6, � 59,50 - 608 pagina's.
HANS KNOT